حرف İ - قسمت سوم

İ

پانزدهمین حرف الفباي توركي آزربايجاني i ( ای ) مي باشد .

املاء و معاني لغات پُر كاربرد و مصطلح در زبان توركي آزربايجاني كه با حرف i شروع مي شوند در جدول زير

آمده هست :

بیشتر گرم و داغ شدن ، دارای حرارت بیشتر شدن		istiləşmək	بیشتر گرم شدگی		istiləşmə
گرم و داغ کردن ، بیشتر گرم کردن		istilətmək	گرم و داغ سازی		istilətmə
ظرفیت گرمائی ، حرارت حاصله از تحرکات مولکولی جسم ، حرارت ، گرمی ، صمیمیت					istilik
هادی ، هدایت کننده گرما و حرارت				istilikkeçirən
حالت و خصوصیت هدایت گرما در اجسام				istilikkeçirmə
گرما زا ، قابلیت گرمازائی ، حرارت دهی				istiliktörədici
گرمازائی ، ایجاد گرما و حرارت				istiliktörədicilik
حالت و ویژگی گرمازائی ، تولید حرارت				istiliktörətmə
فلفلدان ، ظرف فلفل سیاه		istiotqabı	فلفل ، تندی		istiot
فلفل زدن ، فلفل سیاه پاشیدن		istiotlamaq	فلفل زنی		istiotlama
فلفلدار شدن ، دارای فلفل سیاه شدن		istiotlanmaq	دارای فلفل شدگی ، فلفلدار شدگی		istiotlanma
فلفلدار شده ، فلفل سیاه کاشته شده ، فلفل پاشیده					istiotlanmış
مزرعه فلفل	istiotluq	فلفدار ، دارای فلفل سیاه ، تند ، تلخ			istiotlu
سرد و گرم ، شرایط متفاوت ، موقعیت ، وضعیت			isti-soyuq	گرماسنج ، دماسنج	istiölçən
قابلیت و ظرفیت گرمازائی ، حرارت دهی		istitörətmə	آبگرم ، آبگرم معدنی		istisu
سوئیسی		isveçrəli	گرما زدگی		istivurma
کار ، فعالیت ، سعی ، زحمت ، مشغولیت ، تلاش ، شغل ، محکومیت					iş
بین کاری ، حین کار		işarası	رهبر ، دینی ، امام ، پیشوا		işan
نقطه نورانی ، سوسو ، نور ضعیف که از دور دیده می شود					işarantı
سوسوزنی ، پخش نور ضعیف و جزئی					işarma
سوسو زدن ، نور ضعیف پخش کردن ، برق زدن					işarmaq
روشن و آشکار سازی		işartma	نور ضعیف ، سوسو		işartı
روشن کردن ، آشکار کردن ، زنده کردن ، نشان دادن					işartmaq
کاردان ، کارشناس		işbilən	کاردان ، قابل		işbacaran
فعال و کار دوست بودن		işcillik	کار دوست ، فعال		işcil
کارگر و روستائی ، کشاورز		işçi-kəndli	کارمند ،کارگر ، کار دوست		işçi
کارآمد ، مفید ، لازم		işəgələn	کار و فعالیت مخفی ، حیله		işdək
کارآمدی ، مفید بودن ، سودمندی ، ضرورت		işəyararlılıq	ضروری ، مفید		işəyararlı
شکنجه ، آزار ، اذیت		işgəncə	سودمند ، مفید ، کار آمد ، ضروری		işəyarayan
آب گوشت و مرغ چربی دار ، دمبه سرخ نشده					işgənə
چفت و بست ، زبانه ، شبهه ، امید ، مشکل ، مانع					işgil
اتصال ارابه به یوغ ، ایجاد مشکل و مانع					işgilləmə
چفت کردن ، بستن ( در ، ارابه ) ، انداختن ( زبانه ) ، جلوگیری کردن ، مانع شدن ، مشکل ایجاد کردن					işgilləmək
بسته شده بوسیله درختی با همین نام					işgilli
باریک ، ظریف ، ضعیف		işkə	کار و پیشه ، فعالیت ، شغل		iş-güc
فعال کننده ، نیرو بخش ، تکان دهنده ، نرم کننده					işlədici
استفاده شدگی ، فعال شدگی ، مشغول شدگی					işlədilmə
فعال شدن ، کار کردن ،استفاده شدن ، بکار آمدن					işlədilmək
فعال ، پر تلاش ، کارآمد ، مورد استفاده ، ضروری ، مفید ، فعالیت و کار مخفی ، حیله					işlək
نقش و نگار روی پارچه حک شده ، نقش ، کنده کاری					işləmə
کارکردن ، فعالیت کردن ، انجام دادن ، کامل کردن					işləmək
خام ، مناسب کار و فعالیت ، منقش ، حک شده					işləməli
استفاده شدگی ، فعال شدگی ، منقش شدگی					işlənilmə
استفاده شدن ، کارشدن ، حکاکی شدن ، منقش شدن					işlənilmək
مورد استفاده واقع شدگی ، کارآیی ، کاربری ، نقش و نگار					işlənmə
مورد استفاده واقع شدن ، بکار آمدن ، منقش شدن ، کار شدن					işlənmək
کار شده ، انجام شده ، دارای نقش و نگار و حکاکی					işlənmiş
مسبب و مقصر اصلی ، انجام دهنده کار و عمل					işlərbaşı
بکارگیری ، فعال شدگی ، عمل شدگی ، منقش شدگی					işlətdirilmə
بکارآمدن ، فعال شدن ، استفاده شدن ، منقش شدن ، انجام و عمل شدن ، تمام شدن					işlətdirilmək
انجام ، عمل ، تلاش ، ایجاد ، تحرک					işlətdirmə
فعال کردن ، به کارگرفتن ، انجام دادن ، عمل کردن					işlətdirmək
بکارگیری ، فعال سازی ، مشغول سازی ، داروی مسهل					işlətmə
روشن کردن ، فعال کردن ، استفاده کردن ، بکار بردن					işlətmək
قابل استفاده ، مفید ، داروی مسهل					işlətməli
مشغول ، کاردار ، داری نیت و مقصد پنهان					işli
دارای کار و شغل ، فعال ، پرتلاش ، کارگر					işli-güclü
کندن ، سوراخ کردن		işmək	دارای کار و شغل		işli-peşəli
کار دوست ، فعال		işsevən	مسلک ، شغل ، کار		iş-peşə
بدون کار و فعالیت ، بیکار			işsiz-gücsüz	بیکار ، غیر فعال	işsiz
بدون کار و فعالیت ، بیکار		işsiz-peşəsiz	بیکاری ، بی در آمدی		işsizlik
دروغ ، حیله ، مکر		iştüx	علامت اشاره به چیزهای نزدیک		iştə
سگ ، بد رفتار ، بد اخلاق		it	دروغ ،کذب ، مکر		iştük
به زبان ایتالیائی		italyanca	ایتالیائی		italyan
تطبیق و تقلید از اصول ایتالیا ( در موسیقی )					italyançılıq
نوعی زنبور که در خاک لانه می سازد ، زنبور سگ					itarısı
نابود و محو شدگی		it-bat	سگ ماهی		itbalığı
گیاهی چند ساله از گروه سوسن ، سورنجان ، وسیله که سگ را خفه می کند					itboğan
سگ پروری	itçilik	سگ پرور،سگبان	itçi	گل نسترن	itburnu
گل مژه		itdirsəyi	لانه سگ ، جای بسیار بد		itdamı
مسئول سگ ، مسئول سگهای شکاری ، پلیسی و غیره					itəbaxan
تکان دادن ، چیزی را به جهتی سوق دادن ، پیش بردن ، حول دادن			itələmək	تکان ، تکان دهی ، حول دهنده	itələmə
تکان ، حرکت ، تحریک ، پیش روی ، حول					itələnmə
تکان خوردن ، به جهتی سوق داده شده ، تحریک شدن ، حول داده شدن					itələnmək
تکان و فشار متقابل ، به صورت متقابل حول دهنده					itələşmə
تکان دادن و فشار آوردن متقابل ، سوق دادن متقابل					itələşmək
تکان دهنده ، سوق دهنده ، فشار آورنده					itələyici
بد رفتار ، بد اخلاق		itqılıq	نام بچه شاهین در میان مردم		itgə
افراد بیگانه وناشناخته ، افراد بی ارزش		it-qurd	هیاهو ، منازعه ، سرو صدا		itqırdı
تیز ، تند ، چابک ، سریع		iti	خیار تلخ		itxiyarı
دارای نگاه تند و جدی ، مصمم		itibaxışlı	سریع جاری شونده		itiaxan
دارای بینی ریز	itiburun	دارای زاویه حاده ، دارای زاویه تیز			itibucaqlı
آلت فلزی تیز لبه برای پاکسازی گوشت پوست			itidəmir	دارای شاخ تیز	itibuynuzlu
تیز دندان		itidişli	تیز ناخن ، تیز پا		itidırnaqlı
تیزبین ، دارای قوه بینائی قوی و تیز			itigörən	تیزرو ، تندرو	itigedən
دارای چشم تیز بین ، دارای چشمان قوی					itigözlü
دارای چشمان تیزو تند بودن					itigözlülük
غائب ، گم شده ، نیست شده					itik
کسیکه بدنبال غائب و گم شده خود می گردد					itikçi
دارای گم شده ، کسیکه چیز مهم و ارزشمندی را از دست داده					itikli
تیز و تند سازی		itiləmə	تیز پر ، تیز بال		itilələk
تیز و تند کردن ، تحریک ویران کردن ، موثر کردن					itiləmək
تیز و تند شدن		itilənmək	تیز و تند شدگی		itilənmə
بیش از پیش تند و تیز شدن		itiləşdirilmək	بیش از پیش تیز و تند شدگی		itiləşdirilmə
تند و تیز کردن		itiləşdirmək	تند و تیز سازی		itiləşdirmə
بیشتر تند و تیز شدن		itiləşmək	تند و تیز شدگی		itiləşmə
تند و تیز کردن ، بران و قاطع نمودن		itilətdirmək	تند و تیز سازی		itilətdirmə
تندی ، تیزی ، قاطعیت		itilik	تند و تیز کننده		itiləyici
رد شدن ، گم شدن ، رفتن ، غیب شدن ، دور شدن			itilmək	گم شدگی ، رد شدگی	itilmə
غیب و مفقود شدن	itirilmək	غیب و مفقود شدگی ، نیست شدگی			itirilmə
گم کردن ، غیب کردن		itirmək	غیب و مفقود سازی		itirmə
غیب و مفقود کردن ، گم و نیست کردن		itirtdirmək	غیب و مفقود سازی ، گم و پنهان سازی		itirtdirmə
طرز و نوع غائب و مفقود شدن		itiş	نیست و نابود کردن ، مفقود نمودن		itirtmək
دارای برگهای نوک تیز		itiyarpaqlı	دارای نوک تیز و تند		itiuclu
بی خبر ، غائب ، گم شده ، بی نام ، بی نشان		itkin	مفقود ، گم شده ، ضرر ، مرگ		itki
بی نامی ، بی خبری ، گم شدگی ، مفقود بودن					itkinlik
بدون تلفات جانی و مالی ، بی ضرر و زیان					itkisiz
سگ شدگی ، حمله به یکدیگر					itləşmə
سگ شدن ، یکدیگر را گاز گرفتن ، مانند سگ رفتار کردن					itləşmək
سگی ، رفتار مخصوص سگ ، سگ بودن، بد رفتار بودن					itlik
تیز ، تند ، بران		itmil	غیب و مفقود شدگی		itmə
سگ مگس ، آدم پررو و سمج					itmilçəyi
تیز و تند کردن نوک چوب ، میله و غیره					itmilləmək
علف سگ ، گیاهی که درمیان زباله ها رشد می کند					itotu
شوخ ،کسیکه دگرانرا دست بیاندازد					itoyunadan
سیر وحشی ، گیاه وحشی شبیه سیر					itsarımsağı
پیاز وحشی سمی ، گیاه وحشی شبیه پیاز					itsoğanı
نوعی خار که در مناطق پست رشد و نمو می کند					ittikanı
جای بسیار بد ، کثیف ، آلوده ، دور از شأن انسان			ityatmaz	سیاه دانه	itüzümü
بسیار بد ، بی طعم و بی نمک ، ضد لذیذ ، غیر قابل خوردن					ityeməz
روش سگ ،گامهای ظریف و سریع					ityerişi
بو ، بوی ، رایحه ، دوک نخ ریسی ، ابزار رشتن پنبه ، پشم و غیره					iy
درک و احساس کننده سریع بوی و رایحه			iycil	احساس بو ، رایحه	iybilmə
دارای سنجد ، دارای درختان سنجد			iydəli	سنجد	iydə
خوب ، بهتر ، زیبا ، مناسب		iyi	باغ درختان سنجد		iydəlik
		iyirmi	بو کشی ، دریافت رایحه		iyimə
دریافت بوی و رایحه یکدیگر ، بوئیدن متقابل					iyimək
گندیده ، بوئیده ، گیاه بدبوی و ناخوش آیند مناطق باتلاقی					iyimiş
سوسن مناطق باتلاقی					iyir
بیست و پنج مناتی ، پول اسکناس ، دارای شماره 25 ، بیست و پنج تائی					iyirmibeşlik
بیست روزه		iyirmigünlük	به اندازه بیست ، فقط بیست عدد		iyirmicə
پول بیست قرانی ، به اندازه 20 ریال				iyirmiqəpiklik
بیست ساله ، برای 20 سال				iyirmiillik
بیستی ، به اندازه بیست ، بیست عددی ، شماره 20				iyirmilik
گندیده و بدبو سازی					iyitmə
بصورت گندیده و بد بو در آوردن ، بوی چیزی را پخش کردن					iyitmək
بو کشی ، دریافت رایحه					iyləmə
بو کشیدن ، رایحه چیزی را دریافت کردن ، جستجو کردن					iyləmək
گندیده و بدبو سازی ، پخش بوی و رایحه					iyləndimə
گندیده و بودار کردن ، رایحه چیزی را پخش کردن					iyləndimək
گندیدگی ، بو دهی ، کهنه و خراب شدگی ، بودار شدگی					iylənmə
گندیدن ، کهنه و خراب شدن ، بو کشی					iylənmək
بو کشی و دریافت رایحه متقابل			iyləşmə	گندیده ، بوئیده	iylənmiş
بوئیدن و دریافت کردن رایحه متقابل ، انس گرفتن					iyləşmək
گندیده و خراب و کهنه کردن		iylətmək	گندیده و کهنه سازی		iylətmə
سوزن ، آلت نوک تیز		iynə	بو دار ، معطر ، دارای رایحه		iyli
سوزن کوچک و ظریف		iynəcik	نوعی زردآلو ،آلو		iynəburnu
دارای دندانهای تیز و نازک ، دندان سوزنی					iynədiş
سوزندان ، قاب سوزن		iynəqabı	پرنده تیز پرواز و کوچک		iynədoğan
سوزن زنی ، آمپول زنی ، ایجاد موانع و انگل ، نخ را از سوراخ سوزن عبور دادن					inələmə
سوزن زدن ، سوزن فرو بردن ، بر هم زدن ، ایجاد مانع و مشکل کردن ، آمپول زدن					iynələmək
سوزن گونه ، تیز		iynəvarı	سوزندار ، نیش دار ، تلخ		iynəli
درخت دارای برگهای تیز و سوزنی			iynəyapraqlı	آمپول زن	iynəvuran
گروه درختان برگ سوزنی ، همیشه سبز				iynəyapraqlılar
نفرت انگیز بودن ، پستی ، رذالت		iyrənclik	نفرت آور ، بسیار بد		iyrənc
متنفر کردن		iyrəndirmək	متنفر سازی		iyrəndirmə
متنفر و بیزار شدن		iyrənmək	متنفر و بیزار شدگی		iyrənmə
بی بوئی ، بی بوی بودن		iysizlik	بی بو ، بدون رایحه		iysiz
ماه ژوئیه ، جولای		iyul	اثر ، رد ، نشان		iy-toz
راست ، دوک گونه		iyvarı	ماه ژوئن ، جون		iyun
ردیاب ، تعقیب کننده ، جستجوگر			izaxtaran	رد ، اثر ، نشان	iz
تعقیب ، ردیابی	izləmə	تعقیب کننده ، ردیابی کننده ، کاوشگر ، پیگیر			izçi
تعقیب کردن ، رد یابی کردن ، جستجو کردن ، پیگیری کردن					izləmək
تعقیب و ردیابی شدگی ، مورد جستجو واقع شدگی					izlənmə
تعقیب شدن ، مورد جستجو و کاوش واقع شدن					izlənmək
تعقیب ، ردیابی ، کاوش					izlətdirmə
تعقیب کردن ، ردیابی کردن ، جستجو کردن					izlətdirmək
تحت تعقیب و جستجو قرار دادن					izlətmək
بی اثر ، بی نشان ، نا معلوم		izsiz	دارای علامت و نشان و رد		izli
بدون هر گونه رد و اثر و نشان ، بی خبر ، بی اثر				izsiz-soraqsız
بی نام و نشان ، فاقد هر گونه علامت ، نشان و اثر				izsiz-tozsuz
آثار و علائم بجای مانده ، اثر ، نشان ، رد					iz-toz
غیب و مفقود شدن ، نیست شدن ، دور شدن ، نابود شدن					itmək

منبع :

1- فرهنگ تركي - فارسي داشقين نوشته علي حسين زاده ( داشقين ) انتشارات اختر تبريز