حرف İ - قسمت اول

İ

پانزدهمین حرف الفباي توركي آزربايجاني i ( ای ) مي باشد .

املاء و معاني لغات پُر كاربرد و مصطلح در زبان توركي آزربايجاني كه با حرف i شروع مي شوند در جدول زير

آمده هست :

ارگانهای داخل شکم		içalat	داخل ، تو ، وسط ، میان ، مغز		iç
عمل خوراندن و نیز نوشاندن بطور اجبار		içdirmə	برای نوشیدن چیزی مجبور شدگی		içdirilmə
نوشانده شدن ، برای نوشیدن چیزی مجبور شدن					içdirilmək
نوشاند ، چیزی را با زور خوراندن					içdirmək
تو در تو ، در داخل هم ، نوشیدن بی وقفه و بدون فاصله و پی در پی					içəiç
بی وقفه و پی در پی نوشیدن ، نوشا نوش		içhaiç	داخل ، طول ، مدت		içəri
نوشیده شدگی		içilmə	تو خالی ، میان تهی		içiboş
نوشنده ، کسیکه دچار و معتاد هرگونه نوشیدنی باشد					içici
نوشیده شدن		içilmək	ارگانهای داخل شکم		iç-içalat
عمل خوراندن ، نوشاندن		içirmə	نوش ، طرز نوشیدن		içim
نوشیدنی ، برای ... بار نوشیدن ، همراه با اعداد مقدار را معین می کند ، منسب خوردن یا نوشیدن					içimlik
بطور پنهان ، در دل ، با سود و گداز ، دور از دید دیگران					için-için
عمل خوراندن یا نوشاندن		içirtdirmə	خوراندن ، نوشاندن		içirmək
تشویق و تحریک برای نوشیدن یا خوراندن		içirtmə	خوراندن ، نوشانیدن		içirtdirmək
نوشاندن ، خوراندن ، برای خوردن تشویق کردن					içirtmək
مشروب خوار ، عیاش		içkici	هرگونه نوشیدنی ، نوشابه		içki
تودار ، دارای آستر ، مغزدار		içli	سر مست ، مشروب دار		içkili
بدون مشروبات ، بیدار ، بهوش ، خورده نشده ، نوشیده نشده					içkisiz
خورش ، طرز نوشیدن		içmə	مغزی ، آستر ، داخلی		içlik
نوشیدنی ، خوردنی ، لذت بخش ، مایع		içməli	نوشیدن ، خوردن		içmək
بی مغز ، میان تهی ، بدون دانه و هسته ، بی آستر			içsiz	در داخل ، در میان	içrə
کلمه نقلی از زمان گذشته ، بود ، بوده					idi
راحت ، آسوده ، بی غم					idil
زبان یهودی های اروپای مرکزی و شرقی که با گویش و شیوه آلمانی ترتیب یافته است					idiş
جوانمرد ، شجاع ، جسور		igid	تکه تکه ، پاره پاره		iflim-iflim
با جوانمردی ، شجاعانه ، قهرمانانه ، جسورانه					igidcəsinə
اظهار وجود بطور جوانمرد ، قهرمان ، شجاع					igidlənmə
بطور شجاعانه و جوانمردانه اظهار وجود کردن					igidlənmək
جوانمرد شدگی ، قهرمان و جسور و شجاع شدگی					igidləşmə
بصورت شجاع جوانمرد و جسور در آمدن					igidləşmək
شجاعانه ، جسورانه ، با جوانمردی		igidyana	جوانمردی ، شجاعت		igidlik
نفرین ، تقاضا و خواهش بد ، جوان مرده					igidölmüş
در همان حالت ، در همان زمان ، ضمن ...		ikən	حرف Y در الفبای لاتین		irək
برای دو نفر		ikiadamlıq	دو ، عدد 2		iki
دو لبه ، دو دهنه		ikiağızlı	دارای دو اسم و نام		ikiadlı
دو آرشینی		ikiarşınlıq	دو پرده ای ، دو قسمتی		ikiaktlı
دارای دو زن و همسر بودن		ikiarvadlılıq	دو زنه ، دارای دو همسر ، دو زن		ikiarvadlı
دارای دو اتم		ikiatomlu	دو اسبه ، دارای دو اسب		ikiatlı
انسان ، دو پایه ، دارای دو راه خروجی ، دو کانالی			ikiayaqlı	صندلی دو پشته	ikiavarlı
دو انگشتی ، دارای دو انگشت		ikibarmaqlı	دو ماهه ، برای دو ماه		ikiaylıq
دو سر ، دارای دو سر		ikibaşlı	دو سره ، دو طرفه		ikibaşa
دارای دو گلو و گردن یا تنگه			ikiboğazlı	بصورت دو تائی	ikibir
دو شاخ ، دارای دو شاخ		ikibuynuzlu	دو زاویه ای ، دو گوشه ای		ikibucaqlı
حاملگی ، بارداری		ikicanlılıq	حامله ، باردار		ikicanlı
دو ردیف ، دو صف		ikicərgə	تنها دو تا ، دو بار ، دو		ikicə
دو ردیفه بودن		ikicərgəlilik	دو ردیفه		ikicərgəli
دو هسته ای		ikiçəyirdəkli		دوچرخه	ikiçarxlı
دو ستونه ، دارای دو ستون و تکیه گاه		ikidayaqlı	دو ردیف ، دو صف		ikiçin
دارای دو ته و کف		ikidibli	دارای دو ناخن ، سم شکافته		ikidirnaqlı
دو زبانه ، دو رو ، غیر صمیمی ، حیله گر ، دارای دو صفت					ikidilli
دو دندانه ، دارای دو تا دندان یا دندانه			ikidişli	دو زبانه بودن	ikidillilik
یک نوع ماهی دو دندانه که در اقیانوسها زندگی می کند و گوشت آن سمی است .					ikidişlilər
دارای دو تیر ، دو ستون		ikidorlu	دارای دو دیوار		ikidivarlı
دودستی ، با دو دست		ikiəlli	بطول 8/3 -1 سانتیمتر ، دو دکمه ای		ikidüyməli
دارای دو شوهر بودن		ikiərlilik	دارای دو شوهر		ikiərli
دارای دو الکترود				ikielektrodlu
گیاهان دارای دو جنسیت ، دو جنسیتی				ikievcikli
دارای دو زن ، دارای دو خانه و خانواده ، گروه گیاهان دو جنسیتی ، دارای گل نر و ماده					ikievli
دو زن داشتن ، دارای دو خانه و خانواده بودن					ikievlilik
جفت بال ، دارای دو بال ، دو پر ، دو بازو					ikiqanadlı
جفت بالان ، گروه حشرات دارای دو بال					ikiqanadlılar
نرم تن دو پوسته ، دارای دو پوست ، دارای دو درپوش					ikiqapaqlı
دو لایه ، دو طبقه ، دو مرتبه ، دو بار ، دو برابر					ikiqat
دو لایه ای ، دو مرتبه ای ، دو طبقه ، دو برابر					ikiqatlı
دو قرانی ، به ارزش دو قران ،دو کوپک					ikiqəpiklik
دارای دو شاخه ، دو بازو ، دو شعبه ، دو کانال			ikiqollu	دو پایه ، انسان	ikiqıçlı
کشتی دارای دو عرشه ، دو عرشه ای			ikigöyərtəli	دو تنه ، دو بدنه	ikigövdəli
دارای دو دسته ، دو دستگیره ای ، دو لبه		ikiqulplu	دو چشمی ، دارای دو چشمه ، دو بخش		ikigözlü
دو کوهانه	ikigüvənli	دو روزه ، در طول دو روز ، برای دو روز			ikigünlük
دارای دو آئینه					ikigüzgülü
دو شاخه ، دو بخشی ، جداشده به دو قسمت					ikihaçalı
دو کوهانه ، شتر دارای دو کوهان					ikihörgüclü
دو ساله ، دو سال خوانده ، محصل دو ساله ، رد شده					ikiilçi
دو ساله ، بمدت دو سال ، برای دو سال					ikiillik
دارای دو بخش دارای دو دوربین					ikikameralı
دارای دو کانال ( تلویزیون )					ikikanallı
گروه حیوانات دارای دو دندان برنده و تیز که در استرالیا زندگی می کنند				ikikəsicidişlilər
دو کیلو گرمی ، وزنه و سنگ دو کیلوئی				ikikiloqramlıq
دو کیلو متری ، برای دو کیلو متر				ikikilometrlik
دو لامپی ، دارای دو لامپ و روشنائی				ikilampalı
جفت و دو تا سازی		ikiləmə	دارای دو تاج ( گیاه ، گل )		ikiləçəkli
جفت و دو تا شدن		ikilənmə	جفت و دو تا کردن		ikiləmək
گیاهان دو لپه ای ، دو لپه ای ها		ikiləpəlilər	دو لپه ای		ikiləpəli
جفت و دو تا شدگی		ikiləşmə	دو و برابر سازی		ikiləşdirmə
جفت و دو تا شدن		ikiləşmək	دو و جفت کردن ، برابر کردن		ikiləşdirmək
بصورت جفت و برابر در آوردن		ikilətmək	جفت و دو تا سازی ، برابر سازی		ikilətmə
بطور با هم و برابر ، دارای دو بعد متضاد ، دوگانه					ikili
بصورت مطلق ، بطور قطعی ، دیر یا زود					ikibaşlı
دو گانگی ، دو تائی ، دو تا بودن ، دو گونه بودن ، بصورت جفت					ikilik
دو نفره ، با دو نفر ، بصورت با هم ، باشرکت دو نفر					ikilikdə
دو متری ، برای دو متر	ikimetrlik	دو مناتی	ikimanatlıq	دو لیتری	ikilitrəlik
دومی ، دومین ، دوماً ، درجه دو ، غیراصل ، بعد از دومی			ikinci	دارای دو موتور	ikimotorlu
دوم بودن ، دومی بودن ، در موقعیت دوم بودن					ikincilik
بی نظیر ، بی همتا ، تک ، بدون مشابه ، اول					ikincisiz
دارای دو تیر ، دو تیر		ikioxlu	نزدیک غروب ، بین ظهر و غروب آفتاب		ikindi
دارای دو نوع وزن ، آنچه توسط دو نوع واحد اندازه گیری می شود ، دارای دو واحد وزن و اندازه			ikiölçülü	دو اطاقه	ikiotaqlı
مجلس دو ارگانی ، مجلس دارای دو ارگان تصمیم گیرنده			ikipalatalı	دارای دو زن	ikiovrətli
دو حزبی بودن		ikipartiyalılıq		دو حزبی	ikipartiyalı
دو پرده ای			ikipərdəli	دو پنجره ای	ikipəncərəli
به وزن دو پوند ، به اندازه 32 کیلو گرم			ikipudluq	دو پره ، دارای دو بال	ikipəli
دو دسته ای ، دارای دو دسته و دستگیره		ikisaplı	دو ساعتی ، برای دو ساعت ، دو ساعته		ikisaatlıq
دو صدائی ، اجرا شونده بوسیله دو صدا ( موسیقی )					ikisəsli
گروه پارازیتها ، انگلها ، کرمهای پهن				ikisormaclılar
بصورت دوتائی ، جفت جفت		ikişər-ikişər		دوتائی ، دوتا دوتا	ikişər
موسیقی ، دارای دو ریتم و آهنگ			ikitaktlı	دو طاقه	ikitağlı
دو مزرعه ای ، دارای دو مزرعه و زمین کشت					ikitarlalı
حالت مزرعه ای که هرسال نصف آن کاشته می شود					ikitarlalıq
دو تار ، دو سیمه	ikitelli	دو چرخه	ikitəkərli	دو طرفه ، دو طاقه	ikitaylı
گیاهان دو لپه ای ، دو تخمیها		ikitoxumlular		متضاد ، دو تیره ای	ikitirəlik
چند تا ، دو یا سه		iki-üç	دو تنی ، برای دو تن		ikitonlu
دو رویه بودن ، دو رو داشتن ، ریاکاری		ikiüzlülük	دو رویه ، دو رو ، ریاکار		ikiüzlü
بطول 12/2 کیلومتر		ikiverstlik	دو سطلی ، به اندازه دو سطل		ikivedrəlik
دو لایه ، دو طبقه		ikiyaruslu	دو جانبه ، دو لبه ، دو طرفه ، دو سو		ikiyanlı
دو ساله		ikiyaşlı	دو ساله ، دارای دو سال		ikiyaşar
سال ، 365 روز ، 12 ماه		il	دو نفره ، دارای دو جا		ikiyerli
مارکوچک ، بچه مار	ilancıq	مارماهی	ilanbalığı	مار ، خزنده	ilan
گیاه چند ساله پوشیده از پرز و موهای رنگی تند که در سینه سنکلاخ کوههای آلپ رشد و نمو می کند				ilanbaşıotu
مار کوچک ، بچه مار					ilancıq
حیوانات گزنده از قبیل مار ، عقرب و غیره					ilan-çayan
مملو از مار ، عقرب و غیره					ilan-çayanlı
انواع خزندگان از قبیل مار ، وزغ و غیره				ilan-qurbağa
محل زیست مارها ، محل پر از مار ، ماردان		ilanlıq	دارای مار ، ماردار		ilanlı
گیاه چند ساله بند بند که در مناطق خشکی رشد می کند و در مقابل خشکی و بی آبی مقاوم است					ilanotu
مار باز ، کسیکه با مار انس گرفته و توسط آن حرکات و بازیهای مختلفی اجرا می کند					ilanoynadan
یک نوع گیاه چند ساله پیازدار از گروه سوسن			ilansoğanı	مارگونه	ilansayağı
بوته و گیاه وحشی با میوه های سرخ مانند انگور					ilanüzümü
مارخوار ، پرنده ی از گروه عقاب ، شاهین		ilanyeyən	مارگونه ، مثل مادر		ilanvarı
یک سال در میان		ilaşırı	مارپیچ ، پیچ و خم		ilanyolu
هر سال ، سال به سال		ilbəil	تاریخ ، سال و مه		ilay
حلزون ، مردم آزار ، آب زیر کاه ، پنهانکار					ilbiz
سال به سال ، هر سال		ildən-ilə	محل زیست حلزونها		ilbizlik
عهد و پیمان ، وعده ، وفا			ilqar	سالگرد	ildönümü
بی وفا ، ، بدقول		ilqarsız	با وفا ، خوش قول		ilqarlı
بمعنی برابر ،دوستانه، موقعیت ، حال ، ارتباط و غیره ،رف ربط به معنی " با "				ilə (…la , …lə )
صورت قدیم کلمه " ایله – با "					ilən
جا دکمه بازکنی ، گره زنی ، نوار دوزی		ilgəkləmə	جا دکمه ، گره بافتنی		ilgək
جا دکمه باز کردن ، بستن ، گره زدن ، نوار دوختن					ilgəkləmək
جا دکمه و سوراخ شدگی ، گره خوری					ilgəklənmə
بصورت جا دکمه درآمدن ، گره خوردن ، بسته شدن					ilgəklənmək
جا دکمه دار ، حلق دار ، گره دار ، نوار دوخته ، بسته					ilgəkli
جا دکمه گونه ، گره ، مانند ، نوار گونه					ilgəkvarı
کودتا ، هجوم و حمله ناگهانی به خاک دشمن					ilğar
مغز استخوان ، مغز حرام ، سفید و لطیف و نرم					ilik
استخوان بی مغز ، میان تهی ، تو خالی			iliksiz	استخوان مغزدار	ilikli
بصورت کامل ، دائم ، با تدبیر و نقشه ، کلاً					ilim-ilim
نصب ، جایگزینی ، کتک ، ضربه ، انتقاد			ilişdirmə	ولرم شدن	ilinmək
گیر کردن ، مورد ضربه و هجوم سخت واقع شدن ، بصورت شدید مورد انتقاد قرار گرفتن					ilişdirilmək
آویزان کردن ، نصب کردن ، ضربه زدن ، انتقاد شدید و بی وقفه کردن ، گلوله باران کردن					ilişdirmək
گره خورده ، مرتبط ، ارتباط ، علاقه ، مناسبت ، انگل					ilişik
دارای انگل و ممانعت ، پیچیده و مرکب ، گرفتار					ilişkili
بلامانع ، بدون ممانعت و انگل ، ساده ، راحت					ilişikisiz
گیرکننده ، مزاحم ، دست و پا گیر ، چسبناک					ilişkən
مزاحمت ، ممانعت ، مانع و انگل بودن					ilişkənlik
گیرکردن ، آویزان شدن ، میخکوب شدن ، مزاحم شدن			ilişmək	انگل ، مزاحمت	ilişmə
ولرم و گرم کردن		ilitmək	ولرم و نیمه گرم سازی		ilitmə
قبل از همه ، در پیش ، بطور نخستین ، قبلاً		ilkcə	اول ، نخست ، پیش		ilk
اولین ، برای نخستین بار ، اولین دفعه ، نخستین					ilkin
بین ظهر و غروب ، عصر		ikindi	طرفدار اولین ، نخستین		ilkinçi
در طول سالها		illərlə	در طول سالها		illərcə
سالانه ، یکساله ، برای یک سال ، مناسب یکسال					illik
گره ساده و شل		ilmək	گروه بند ، نخ ، جا دکمه		ilmə
گره زنی ، دکمه بندی ، بافت					ilməkləmə
گره زدن ، جا دکمه باز کردن ، بافتن ، آویختن					ilməkləmək
جا دکمه باز کردن ، گره زدن ، بافتن					ilməklətmək
گره دار ، حلقه دار ، دارای جا دکمه ، بافته شده					ilməkli
زخم شدید و موثر که بهبودی آن سالها طول می کشد					ilyarası
هم اکنون ، همین حالا ، در حال حاظر		imdicə	اکنون ، حالا ، زمان حال		imdi
همیار ، کمک ، کسیکه به گروه کمکی و همیاری پیوسته است					iməci
همکاری ، همیاری ، کمک دسته جمعی و همزمان					iməcilik
حرکت بصورت چهار دست و پا ، مصدر بودن ، هستن					imək
چهار دست و پا راه رفتن، خزیدن ( بچه )		iməkləmək	چهار دست و پا روی		iməkləmə
کمک به بچه برای راه رفتن بصورت چهار دست و پا					iməklətmə
برای راه رفتن به صورت چهار دست و پا کمک کردن					iməklətmək
جسور ، شجاع ، قهرمان		imirçə	زنبور پادشاه		imir
گندیدن ، ترشیدن		imirçimək	گندیدگی		imirçimə
پسوند فعل و زمان گذشته		imiş	گندیده ، ترشیده ، بو گرفته		imirçimiş
سر ذوق و شوق آوری ، راغب سازی					imrəndirmə
راغب کردن ، ذوق و شوق بخشیدن				imrəndirmək
راغب و مجذوب شدگی ، سر شوق آیی					imrənmə
راغب شدن ، سر ذوق و شوق آمدن ، آرزو کردن ، بدون بع بع صدا در آوردن ( گوسفند )					imrənmək
دانه های درشت که در داخل چیز کوبیده و له شده باقیمانده					imrik
کوبیدن ، به صورت خرد و نازک در آوردن			imrikləmək	عمل کوبیدن	imrikləmə
انجام عمل کوبیدن و خرد کردن					imriklətmə

منبع :

1- فرهنگ تركي - فارسي داشقين نوشته علي حسين زاده ( داشقين ) انتشارات اختر تبريز